Dei nødvendige minerala
Ein gjennomskåret sulfidprøve, henta opp frå tokt på Mohnsryggen i Norskehavet i 2020. (Foto: Øystein Leiknes Nag, Sokkeldirektoratet.)
26.01.2024 Endringar er ofte krevjande. Det vil og endringa frå fossile energisystem til fornybare vere.
Om lag 80 prosent av all energien som blir brukt i verda kjem frå fossile kjelder. Dersom energiomstillinga skal endre på dette, og dersom befolkninga i verda skal få energien sin frå til dømes vindturbinar, solceller, batteri og overføringslinjer, er dette avhengig av store mengder mineral og metall.
Det vil bli behov for langt meir mineral enn det som verda i dag produserer, og mykje meir enn kva som kan gjenvinnast.
Mangedobla behov
Det internasjonale energibyrået, IEA, estimerer at behovet for kritiske mineral vil sjudoblast innan 2050 (engelsk). No har det aukande behovet for desse ressursane, desse råstoffa, fått stadig meir internasjonal merksemd. EU si «Critical Raw Material Act» (engelsk) og amerikanske initiativ er tydelege på at det er eit behov for større variasjon og meir tryggleik knytt til det å skaffe desse råstoffa.
IEA anslår at ein i dag importerer 98 prosent av sjeldne jordmetall og 93 prosent av magnesiumforsyninga til EU frå Kina. Kongo er og eit land ein er avhengig av for tilgang til kritiske og sjeldne mineral. Utvinninga som skjer i disse landa har i følge same rapport frå IEA mange negative konsekvensar for klima, natur, miljø og menneske.
Norsk bidrag
Noreg kan bidra med råstoff til energiomstillinga frå mineral på sokkelen. Sokkeldirektoratet sine undersøkingar indikerer at det kan vere betydelege mengder mineral i våre farvatn. Det er framleis mykje me ikkje veit.
Når Stortinget no har opna for leiting etter desse ressursane, er Sokkeldirektoratet overtydd om at meir kunnskap vil komme alle til gode, og dette vil gje forskarar, forvaltning, industri og politikarar det beste grunnlaget for å vurdere eventuelt vidare utvikling av minerala frå sokkelen vår.
Kunnskap og teknologi
Mineral på havbotnen representerer ei mogleg ny næring i Noreg. Mykje av kunnskapen me har tileigna oss innan olje- og gassnæringa kan nyttast og vidareutviklast. Noreg er medlem i Den internasjonale havbotnstyresmakta (ISA) (engelsk), som regulerer organisert leiting etter mineral på havbotnen i internasjonalt farvatn. Det eksisterer no 31 leitelisensar i internasjonalt havområde, og ISA er i gong med å utarbeide reglar og forskrifter for utvinning. Dei siste fem åra er det utført fleire testar av teknisk utstyr for utvinning.
Sokkeldirektoratet og universitetsmiljøa i Noreg har i sine undersøkingar og kartlegging av geologien på havbotnen brukt teknologi utvikla av olje- og gassnæringa. Vår erfaring med leiting, utbygging og drift av olje- og gassfelt blir essensiell for mogleg vidare utvikling av teknologi relatert til mineral på havbotnen.
Grushaugar og fotballbanar
Sulfidprøve, del av ein samanrasa og ikkje-aktiv skorstein, samla inn av Oljedirektoratet (no: Sokkeldirektoratet) i 2020 ved Mohnsryggen.
Nokre av førekomstane av mineral på havbotnen som ein kan ta ut og nytte seg av er det ein kallar fossile eller «utdøydde» førekomstar, oftast ser dei ut som grushaugar. Dei aktive strukturane kan bli verna. Leiting etter mineral på havbotnen er vurdert til å ikkje ha stor belastning på miljøet. For å leite etter mineral på havbotnen utfører ein same type undersøkingar som når ein kartlegg miljøet.
Ved eventuelt uttak av mineral frå havbotnen vil eit utvinningsområde kanskje ikkje vere større enn nokre få fotballbanar. Så vil det gjerne vere 100 kilometer eller meir mellom kvart slikt utvinningsområde. Om det skulle bli tildelt område for utvinning av mineral, vil det og for kvart potensielle løyve bli krav om ei detaljert og prosjektspesifikk konsekvensutgreiing.
Strenge krav og stegvis tilnærming
Det er mange, tidvis sterke meiningsytringar om minerala frå havbotnen, og mange peiker nettopp på at vi veit for lite. Difor har då og våre folkevalde bestemt at me må vite nok om både dei umiddelbare og langsiktige konsekvensane av denne aktiviteten, før det er forsvarleg å gå i gong med kommersiell utvinning.
Noreg er ein hav- og kystnasjon med fantastiske naturressursar. Me har lang tradisjon for å forvalte havmiljøet og ressursane til det beste for samfunnet. Vår meir enn 50 år lange utvikling av norsk olje- og gassverksemd har skjedd stegvis og basert på kunnskap. Same mal er tenkt brukt for mineral på havbotn.
Framtidig verdiskaping er avhengig av god miljøtilstand og eit rikt naturmangfald i kyst- og havområda. Me må sørge for berekraftig bruk av ressursane frå den store sokkelen vår – og frå havet. Dei planane som no er fatta for mineralverksemd vil ivareta dette.
Les meir om mineral på havbotnen
Denne kronikken er skriven av Kjersti Dahle, direktør for teknologi, analysar og sameksistens. Han blei publisert på nettstaden altinget.no 26. januar.
Oppdatert: 26.01.2024